ویروس کرونا: بیمار صفر کیست و آیا یافتن او مهم است؟
همزمان با افزایش تعداد مبتلایان به ویروس کرونا در چین و بقیه کشورها، تلاش‌ها برای یافتن “بیمار صفر” نیز شروع شده است. بر سر منشاء ویروس کرونای جدید بین مقامات چینی و کارشناسان اختلاف نظر وجود دارد. اصل این اختلاف نظر نیز به هویت “بیمار صفر” باز می‌گردد.
“بیمار صفر” کیست و چرا مهم است؟
بیمار صفر به نخستین انسان بیماری گفته می‌شود که به بیماری ویروسی یا میکروبی آلوده شده باشد. شناسایی این شخص از این لحاظ مهم است که می‌تواند اطلاعات مفیدی درباره شیوه، مکان و دلیل انتقال عامل بیماری به انسان در اختیار بگذارد.
یافتن پاسخ برای این مسائل نقش مهمی در جلوگیری از انتقال بیماری به دیگران و شیوع بیماری‌های جدید در آینده ایفا می‌کند.
بیمار صفر ویروس کرونا که بود؟
پاسخ کوتاه این است که نمی‌دانیم.
مقامات چینی ابتدا گفته بودند که نخستین مورد ابتلا به ویروس کرونا روز ۳۱ دسامبر کشف شده بود و خیلی از موارد بعدی این بیماری عفونی به بازار حیوانات و آبزیان شهر ووهان در استان هوبی مربوط می‌شد.
این منطقه مرکز شیوع این بیماری است و آمار دانشگاه جان هاپکینز نشان می‌دهد که حدود ۸۲ درصد موارد کشف‌شده در چین و دیگر کشورها در اینجا متمرکز بوده است.
اما بررسی‌های صورت گرفته توسط پژوهشگران چینی که نتایجش در مجله پزشکی لنست منتشر شده است ادعا می‌کند که نخستین شخص مبتلا به این ویروس روز ۱ دسامبر ۲۰۱۹ کشف شده بود و هیچ ارتباطی هم با این بازار نداشت.
وو ونجوان، از پزشکان ارشد بیمارستان جینینتان و یکی از نویسندگان این مقاله، به بی‌بی‌سی چینی گفته است که این بیمار پیرمردی مبتلا به آلزایمر بود.
به گفته دکتر ونجان “محل زندگی او فاصله خیلی زیادی با آن بازار داشت و به خاطر بیماری آلزایمر هم اصولا از خانه بیرون نمی‌رفت.”
او در ادامه می‌گوید که سه نفر دیگر نیز در روزهای بعد علائم این بیماری را نشان می‌دادند که دو نفرشان هیچ ارتباطی با این بازار نداشتند.
البته پژوهشگران می‌گویند که از ۴۱ بیماری که در ابتدای شروع بیماری در بیمارستان بستری شده بودند، ۲۷ نفر “به نوعی با این بازار در تماس بوده‌اند.”
به گفته سازمان بهداشت جهانی، محتملترین فرضیه این است که نقطه شروع انتشار این ویروس آن بازار بوده باشد و ویروس به احتمال زیاد از یک حیوان زنده به انسان منتقل شده باشد و سپس هم از انسان به انسان دست به دست شده باشد.
آیا یک نفر می‌تواند باعث شیوع بیماری در ابعاد بزرگ شود؟
شیوع بیماری ابولا در غرب آفریقا بین سال‌های ۲۰۱۴ و ۲۰۱۶ بزرگترین مورد از زمان کشف این ویروس در سال ۱۹۷۶ بود.
به گفته سازمان بهداشت جهانی، بیش از یازده هزار نفر جان خود را از دست دادند و بیش از بیست و هشت هزار نفر نیز بیمار شدند.
بیش از دو سال ادامه پیدا کرد و در ۱۰ کشور پخش شد، از جمله ایالات متحده، اسپانیا، بریتانیا و ایتالیا.
نتیجه‌گیری دانشمندان این بود که شیوع این بیماری از یک نفر آغاز شده است – پسری دو ساله در کشور گینه. آن‌ها می‌گویند که او احتمالا در حین بازی در تنه توخالی درختی که محل زندگی خفاش‌ها بوده است به ویروس ابولا مبتلا شده بود. آن‌ها برای یافتن بیمار صفر به روستای محل زندگی این پسربچه رفته بودند و با گرفتن نمونه و صحبت با محلی‌ها به این نتیجه رسیدند.
نمادین‌ترین بیمار صفر تاریخ به “ماری حصبه” معروف بود
احتمالا نخستین “بیمار صفر” تاریخ ماری ملون بود که به خاطر نقشش در شیوع بیماری حصبه در نیویورک در سال ۱۹۰۶ به ماری حصبه معروف شد.
او که اصلیتی ایرلندی داشت به آمریکا مهاجرت کرده بود و در خانه ثروتمندان به عنوان آشپز کار می‌کرد.
ماری در هر خانه‌ای که کار می‌کرد، ساکنانش به حصبه یا همان تب روده مبتلا می‌شدند. پزشکان می‌گفتند که او ناقلی سالم است – کسی که با وجود داشتن میکروب هیچ علامتی از بیماری نشان نمی‌دهد.
مدارک زیادی هست که نشان می‌دهد بعضی‌ها “راندمان” بالاتری در پخش بیماری دارند. به این افراد “ابرپخش‌کننده” می‌گویند.
در آن زمان بیماری حصبه سالانه هزاران نفر را در نیویورک آلوده می‌کرد و نرخ مرگ‌ومیرش هم ده درصد بود.
چرا خیلی از دانشمندان از این عبارت خوششان نمی‌آید؟
خیلی از کارشناسان حوزه سلامت عقیده دارند که شناسایی نخستین مورد بروز بیماری کار درستی نیست، چرا که ممکن است به پخش اطلاعات غلط درباره بیماری و قربانی کردن آن شخص منجر شود.
یک مثال معروف مردی است که در جریان همه‌گیری ایدز به اشتباه به عنوان “بیمار صفر” معرفی شد. احتمالا در طول تاریخ با هیچ بیماری به اندازه گایتان دوگاس، مهماندار همجنسگرای کانادایی، بدرفتاری نشده است؛ او در دهه ۱۹۸۰ به انتشار ویروس اچ‌آی‌وی در ایالات متحده متهم بود.
اما سه دهه بعد دانشمندان اعلام کردند که او نخستین بیمار نبوده است. پژوهشی که در سال ۲۰۱۶ صورت گرفت نشان داد که ویروس اچ‌آی‌وی در اوایل دهه ۱۹۷۰ از منطقه کارائیب وارد آمریکا شده بود.
نکته جالب این است که عبارت بیمار صفر خیلی اتفاقی در جریان همه‌گیری ایدز ابداع شد.
محققان مرکز پیشگیری و درمان بیماری‌های آمریکا هنگام بررسی شیوع این بیماری در شهرهای لوس‌آنجلس و سان‌فرانسیسکو در اوایل دهه ۱۹۸۰ از حرف O برای اشاره به بیمارانی “خارج از ایالت کالیفرنیا” استفاده کرده بودند، از جمله گایتان دوگاس.
دیگران اما به اشتباه فکر کردند که این حرف در واقع عدد صفر است و اینگونه بود که “بیمار صفر” ایجاد شد.
پروفسور اولیور پایباس، از دانشگاه آکسفورد، هنگام چاپ نتایج این پژوهش در سال ۲۰۱۶ گفته بود: “بیمار صفر به موضوع صحبت در مباحث مربوط به شروع ایدز تبدیل شده است و نکته‌ای که در این پژوهش درباره او مطرح می‌شود خیلی جالب است. اما جذابیت این روایت اهمیت چندانی ندارد، چیزی که مهم است این است که اصلا مبنای علمی ندارد و واقعا مایه تاسف است که هویت این شخص برملا شده بود.”
